فارماکوس[1] در دین یونانیان باستان، قربانی کردن یا تبعید آیینیِ یک انسان بود که می‌بایست برای تمامی افراد یک شهر یا سرزمین کفاره بدهد.
در زمان‌های که مصیبتی بر جامعه وارد می‌آمد (همچون قحطی، تهاجم بیگانگان یا شیوع بیماری‌های مسری) یا گاه در زمان‌های نحس تقویمی، یک برده، یا لنگ یا مجرم انتخاب و از جامعه رانده می‌شد. اعتقاد بر آن بود که این کار تذهیب و پاکسازی تمامیِ جامعه را در پی خواهد آورد. در نخستین روز تارگلیا[2]، که مراسمی مختص آپولون در آتن بود، دو مرد یا دو فارماکوس، از جامعه رانده می‌شدند، آنچنان که گویی به عنوان کفاره قربانی شده باشند.
در بعضی تعلیقه‌های متون باستان گفته شده است که فارماکوس‌ها واقعا قربانی می‌شدند (از یک پرتگاه انداخته می‌شدند یا سوزانده می‌شدند)، اما پژوهندگان مدرن یک چنین تلقی‌ای را رد می‌کنند. استنباط آنان این است که کهن‌ترین منبعی که در آن از فارماکوس سخن گفته شده است (نوشته‌های ساتیریستِ ایامبیک هیپوناکس)، حکایت از آن دارد که فارماکوس‌ها با سنگ زده می‌شد اما اعدام نمی‌شدند. اما نظریۀ معقول‌تر آن که بگوییم که آنان بنا به منش‌شان، گاه اعدام می‌شدند و گاه نه. مثلاً اگر فارماکوس قاتلی جریح بود که قتل عمد مرتکب شده بود، به احتمال بسیار زیاد کشته می‌شد. والتر بورکرت در باب این آیین می‌نویسد که افراد پیش از آنکه قربانی یا تبعید شوند به‌خوبی غذا داده می‌شدند و جامه‌ای خاص بر آنان پوشانده می‌شد، و بنا بر برخی منابع، خاکستر آنان را به اقیانوس می‌ریختند. [3]
[1] Pharmakos
[2] Thargelia
[3] Bremmer, Jan N., "Scapegoat Rituals in Ancient Greece", Harvard Studies in Classical Philology, Vol. 87. (1983), pp. 299–320.
Burkert, Walter, Greek Religion, Cambridge, MA: Harvard University Press, 1985.
Burkert, Walter, Structure and History in Greek Mythology. Berkeley: University of California Press, 1979, 59-77.
